Lompat ke konten Lompat ke sidebar Lompat ke footer

Apa Kuwi Geguritan?

 


Halo, bocah-bocah pinter! Dina iki kita arep sinau bab geguritan. Geguritan kuwi kalebu karya sastra Jawa sing endah lan ngemu teges. Geguritan bisa nggambarake rasa seneng, susah, tresna, nganti rasa sayuk saklawase. Geguritan iki penting, merga isa nglatih kowe nulis nganggo rasa lan mikir luwih jero. Ayo sinau bareng, ben pinter nulis geguritan lan ngerti kabudayan Jawa!

Apa kuwi Geguritan?

Geguritan kuwi karya sastra Jawa sing ditulis nganggo tembang utawa puisi. Geguritan bisa nggambarake rasa seneng, sedhih, katresnan, lan liya-liyane. Biasane ditulis nganggo basa kawi, krama, utawa campuran, nanging saiki uga akeh geguritan sing ditulis nganggo basa ngoko ben luwih gampang dingerteni. 
Geguritan mujudake puisi basa Jawa gagrag anyar utawa modheren. Ateges, geguritan kasebut ora kawengku paugeran kang wis gumathuk. Geguritan, gagrag anyar utawa modheren asipat bebas, bebas cacahi larik ing saben pada, bebas cacahing pada, lan bebas anggone nggunakake tetembungan. Sing wigati, sajroning geguritan surasane mentes lan ngandhut teges kang jero.

Tetenger Geguritan

Geguritan nduwèni ciri-ciri utawa tetenger kaya ngene:

  1. Ditulis nganggo wangun tembang utawa puisi.

  2. Ana irama utawa guru lagu lan guru wilangan (cacahe wanda/suku kata saben larik).

  3. Ngandhut rasa, cipta, lan karsa saka sing nulis.

  4. Basa sing dienggo endah lan nduwèni makna jero.

Struktur Sajroning Geguritan

Geguritan nduwèni bagéan-bagéan kaya:

  1. Judhul – jeneng geguritan.

  2. Isi utawa pupuh – isiné geguritan.

  3. Panutup – penutup utawa parikan.

  4. Larikan – saben baris utawa ukara.

  5. Bait – kumpulan larik dadi siji.

Geguritan minangka asli susastra awujud larik lan pada. Ana saperangan titikan ing geguritan kang bisa kanggo bedakake karo asli sastra liyane. Dene sing dada titikane kaya mangkene:
  1. Basa sing digunakake dudu basa padinan.
  2. Migunakake basa kang endah (basa rinengga) lan mentes (ringkes).
  3. Kasusun saka gatra lan pada.
  4. Umume ngandharake rasa pangrasa atine panganggit.
  5. Ora kawengku ing pathokan.
  6. Migunakake tembung-tembung kang pinilih kayata tembug andhahan.
  7. Cacahe larik ora katemtokake.
  8. Arang-arang nggunakake tembung-tembung pangiket.

Basa Sajroning Geguritan

Basa geguritan kuwi:

  • Bisa krama, ngoko, utawa campuran.

  • Nganggo tembung endah, pepindhan (perumpamaan), lan paribasan (ungkapan).

  • Kadang nganggo basa kawi, utamane geguritan lawas.

  • Cekak, tegesa ora awujud ukara sing ngayawara utawa dhawa.

  • Mentes, tegese tetembungane ngandhut teges (makna) sing jero.

  • Endah, tegese ngemu purwakanthi swara, sastra, utawa basa

  • Tetembungane mujudake tembung pilihan.

Jinis-Jinis Geguritan

Ana sawetara jinis geguritan:

  1. Geguritan Tembang Macapat – kaya Dhandhanggula, Pangkur, Maskumambang.

  2. Geguritan bebas – ora gumantung karo guru lagu lan guru wilangan.

  3. Geguritan tematik – geguritan sing ngrembug bab tartamtu, kayata geguritan alam, katresnan, utawa kabudayan.

Geguritan ing kasustraan Jawa kaperang dadi loro, yaiku:
  1. Geguritan gagrag lawas/kuna
    Geguritan kuna duweni pathokan utawa paugeran kaya mangkene:
    • Cacahe gatra utawa larik ora ajeg, nanging paling sithik papat.
    • Cacahing wanda (suku kata) ora ajeg, nanging sithik-sithike papat.
    • Tibaning swara (guru lagu) kudu runtut.
    • Sangarepe geguritan kawiwitan tembung "sun gurit" utawa "sun gegurit"
      Tuladha:
      Sun gegurit
      Kadang kanoman jaman saiki
      Aja sira nggugu karep dhiri
      Gumunggung lan ora mawas dhiri
      Kang ora kena dituladhani
      Supaya ora gela ing mburi


  2. Geguritan gagrag anyar
    Geguritan gagrag anyar duweni pathokan kaya mangkene:
    • Tembung-tembunge pinilih.
    • Isine mentes.
    • Cacahe gatra/larik ora katemtokake.
    • Arang nganggo tembung salugune/denotasi
    • Akeh nganggo tembung kiasan utawa konotasi.
    • Ora nngunakake tembung "sun gegurit"
      Tuladha:
      Esuk Isi
      Dening: Ariesta Widya 
      Angin pancen sumilir ngrajut awak
      Nanging mau bengi hawane nggodha angen
      Kumepyur grimis ngruwis nggawa pengarep
      Mengko udan ngadhemi bumi
           Woh-wong medhot rasa gumawang
           Lebu sing tumemplek lumahing godhong
           Durung owah gambarane
      Jago kluruk sesautan ora miyak cahya srengenge
      Kaya padtan njalari donya iki tangi
      Donya peteng ora kawiyak sunar padhang
      Ing bang wetan ngranuhi sesawangan
      ......

Arane Geguritan

Arane geguritan iku judhule geguritan. Tuladhané:

  • “Ibuku Pahlawan”

  • “Alam Desaku”

  • “Sekolahku”

Tuladha Geguritan

Judhul: Sekolahku
Sekolahku resik lan asri
Isiné bocah padha sinau
Guru mulang kanthi sabar
Kanggo masa depan gemilang

Aku tresna marang sekolah
Papan nggayuh cita-cita
Nulung aku dadi pinter
Ngraketake paseduluran


Nah, saiki kowe wis ngerti ya bab gegurtian. Geguritan kuwi puisi nganggo basa Jawa sing nduwèni irama, rasa, lan makna kang jero. Geguritan bisa digawe nganggo basa ngoko, krama, utawa campuran, lan bisa nyritakake warna-warni rasa utawa kedadeyan.

Muga-muga saka materi iki, kowe dadi luwih seneng maca lan nulis geguritan, lan luwih nguri-uri kabudayan Jawa. Ayo terus sinau lan nyoba nulis geguritan dhewe. Sing penting semangat lan nganggo rasa!



Sumber:
Nurmiaroh. 2019. Ajeg Basa Jawa Untuk SD/MI Kelas 6. Jombang: CV. Wahana Karya Jaya
OpenAI. 21-april-2025 https://chatgpt.com/c/6805c530-fb0c-8004-994b-5b88b7b8005e


Posting Komentar untuk "Apa Kuwi Geguritan?"